Laingantu: Saya Henry T. Conzo
Date: 01 March 2025
Efesa 2:11-22 Jesuh Khrih thawm in Gentel le Judah karlak hlaidanghnak nawnlo
- D). Nun aohnak semkhim (2-3).
- 1) Jesuh Khrih thawm in nun aohnak thu (2:1–10).
- 2) Nun aohnak thu le Gentel mite (2:11-3:13).
- i) Jesuh Khrih thawm in Gentel le Judah karlak hlaidanghnak nawnlo i (2;11-22).
- ii) Paul heh Gentel mite hnenah thuthangpha phuang tuhin pervo nai i (3:1-13).
- 3) Rauhal hathan ngah tuhin sawnget dunhnak (3:14-21).
2) Nun aohnak thu le Gentel mite (2:11-3:13).
Laivum minungte heh amahte thilphalo bawnhnak in Pathian thinrawhnak heh tuar tlak i. Ikhalselai, Pathian ai ithnak tu Jesuh Khrih thawn pehzomhnak thawm in nunaohnak heh co tlang leh i, ti heh Efesa 2:1-10 songah fiang ruai i. Jesuh Khrih thihhnak thawm in nunaohnak a bawnhnak heh Pathian thawn thukhamhnak a bawntu mite, (Israel mite!) hrang ian ilo ai, Pathian thawn thukhamhnak a bawnlo tu, Gentel mite, hrangah khai i thotho i: Jesuh Khrih a sangtu laivum minung hmuahhmuah caah i, tiin Efesa 2:11-22 songah rel fiang i. Khrihfa sanghnak (Christinity) heh Judah miphunte nunphun le sanghnak (Judaism) in luangsuakhnak sanghnak pawlkom (faith community) pakhat i. Ciami sanghnak tu, Bible (Thukham Hlun), heh a luangsuak hmun hampuiber i. Judah te sanghnak, le Khrihfa te sanghnak tu, thu pakhat heh a langdan (interpretation) bangdunlo hnak in, sanghnak bangdunlo hnak suakhnak i.[1] Judah Dan songah Pathian biatu miphun tu Judah mite i. Cen, Jesuh Khrih laivumah a tehnak thu, le laivum minungte ao tuhin Thinglamteh vumah a thihnak thute hmuahhmuah heh Judah nunphun le Judah mite Pathian biadan in hlenghnak thu i. Ciamanin, Gentel mite thawn pehper dunhnak umlo tiin, ruathnak heh Paul te sanlai ai biakhnak le nunphung um dan i. Ikhalselai, Pathian ithnak manin Jesuh Khrih thawmin nunaohnak heh Gentel mite in co thil ve i, tihnak, Paul in Efesa 2:11-22 songah thupui ngai in fiangruai i. Ciami nunaohnak thu heh Paul in Gentel mite hnenah phuang tuhin pervo a naihnak thute heh larruai fawn i (Efesa 3:1-13).
Nunaohnak thu heh Gentel mite caah khai tiin a larruaihnak, Efesa 2:11-3:13, songai thu heh khanhnih, khanin, zir thil i. Pakhathnak ah (i) Jesuh Khrih thawm in Gentel le Judah karlak hlaidanghnak nawnlo i, tihnak thute heh (Efesa 2;11-22), songah fiang ruai i. Pahnihhnak ah (ii) Paul heh Gentel mite hnenah thuthangpha phuang tuhin pervo a naihnak thute heh (Efesa 3:1-13), songah thupui ngai in larruai i.
(i) Jesuh Khrih thawm in Gentel le Judah karlak hlaidanghnak nawnlo (Efesa 2;11-22)
2:11 Minung suahkehhnak lamah Gentel mite tu Zarhtanlo phun, tiin ti ai, Judah mite tu zarhtan mi tiin, tidun i. Judah nunphung le Judah biahnak ah zarhtanhnak heh thupui ngai i ai, “Pathian in kin hnenah thukham a pehnak heh lungkhim pui ve i ing, hlun tuh i ing” tiin, Pathian thawn thukham dunhnak nemkho hnak i (Sempanhnak 17:9-10).
Cen, zarhtanlo minungte heh hmuniam ngai ai hlaidan ngaiin sik i. Hamor ai fapa Shechem in Jacob fanu Dinah co nuam manin, Jacob hnenah “Ning fenu man, ning daihhnak i ngen tuih” tiin ti i. Jacob ai fate in a farnu, Dinah co na nuam ilekhaw, zarhtan kul tuh i si, tiin ti i (Sempanhnak 34:13-16). Judah biakhnak lam in sik ilesingkhaw, zarhtan le zarhtanlo (or) Judah le Gentel heh hlaidan dun ngai i.
Mosi le a innsang Egypt ram ah a feh fangin lamlakah Pathian in Mosi rek tum i (Luatsuakhnak 4:24). Pathian in Mosi heh zaimanin rek tum i? tiheh a fiang in rello i. Ikhalselai, a fapa zarhtanlo manin rek tum i, tiin ruat thil i. Zaiman tifangin, Mosi nupui, Zipporah in lung sandir pakhat lang ai a fapa zarh tansah i. Ciami lung sandir in Mosi keruh tok ai, “Nangtu zarhtanhnak thisan suakruaitu i pasal i si,” tiin, ti i. Mosi nupui, Zipporah in zartanhnak a bawnhnak manin Pathian in Mosi nunhnak zuah leh i. Judah nunphung ah zartan heh a thupui ngai i.
Pathian in kansuak puai heh thupui ngaiin bawn ruai ai, puai rong ai tuhdan tian khai rel i. Ciatihin, a rel fangin, ramdang mite in kansuak puai rong ai tuh ilekhaw zarhtan tuih, zarhtanlote tu kansuak puai rong ai siang lo i, tiin, rel i (Luatsuakhnak 12:44). Israel mite Canaan ram a lutthok fangin, nelrawn ramkhing ai a tehnak minote heh Pathian in zarhtanhnak bawn ruai i (Joshua 5:2).
Paul te san lai ah Judah mite sanghnak, le amahte pawlkom dunhnak mibu (society) ah ‘zarhtan le zarhtanlo’ hlaidan dunhnak heh thil umtuhdan, amahte pawlkom dundan, in sik fangin a dikcang bangin ruat tlang i. Peter in Kornelius hnenah, “Kin biahnak dan bang ilekhaw, Judah mi in Gentel mite leng tuh hehkham i” tiin, ti i (Nalangte 10:28). Paul in khai, Efesa 2:11 ah, “Ning suahkehhnak in Gentile mi ningte tu Judah mite in, “Zarhtan lo phun,” tiin kohnak mite i si; amahte (Judah mite) veve heh, “Zarhtan pawl,” ti dun i.” tiin, larruai ve i.
2:12 Gentel mite heh Pathian ithnak co thillo tluk in ruathnak nai tlang i. Israel mite heh zarhtanlo miphun thawn hoidun tuhlo tiin ruathnak nai tlang i. Samson in Timnah khua ai fenu hoi nuam manin a nu le pa hnenah ngen i. Ikhalselai, Samson nu le pa in, “Zaimanin zarhtanlomi Filistin nupang kherkher heh nupui tuhin na daih ngelcel i? tiin, ti i (Thukhantute 14:2-3). Zarhtanlo, Gentel mite heh Pathian thawn pehper dunlo tluk in ruathnak i. Pathian in, “Cungnungber Bawipa kaimah in rel ing: zarhtan lo ramdang mi le i thu ngai nuam lo mite tu Israel mite lakah a ummi ramdang mi ita inkhai i biakinn songah lut thil tuh lo i,” tiin ti i (Ezekiel 44:9). Judah mite in Paul mawhhlukhnak thute sik ilesingkhaw, Gentel mi Trofimas heh biakinn songah lut pui tuh ko i, tiin ruat tlang manin Paul heh pom awng i (Nalangte 21:28-29). Pathian biahmun Biakinn le Gentel mite heh pehpar dun tuhlo tluk in ruat tlang i.
Paul in, Gentel mite heh: Khrih thawn a tumce miphun, Pathian rilhnak miphun ilo, Pathian thukham hnak songah telbantu mipnuh ilo, Pathian kilkhawlhnak miphun khai lo ai, Pathian hmuifu cobantu miphun ilo, tiin Pathian nailo le Pathian ithnak co thillo tluk in ruathnak nai tlanghnak heh (Efesa 2:12), songah larruai hmasa i.
2:13 Ikhalselai, Khrih Jesuh thawn pawlkomdunhnak manin ning (Gentel mite) khai Pathian kokhawmhnak mite ah ning cangzo i. Kin (Zanniat) pon ah, “Ikhalselai” tihnak ponka umdan ruat ilesingkhaw, thil pakaht (or) thu pakhat umzo ai, ciami a umzohnak thil (or) thu elsan in umhnak thu rel fangin hmang dehnak ponka i. Santehnak ah, “Nasual i, ikhalselai a suallo bangin na ruat ing” tiin, hmangde i sing.
A cungah kin nganzo bangin, Judah mi le gentel mi hlaidan dunhnak thu heh Thukham Hlun zirhhnak in hlenghnak, Judah mite sanghnak i.[2] Saya Khar Thuan in tu, hlanlai mite pawlkom (Khrihfa pawlkom ian ilo) umdan heh miphun hlaidang dunhnak um i: Greek (Gentel) mite in khai, miphun dangte, Greek pon hmanglote, heh “barbarians” tiin, hmuniam ngai in ko ve i, ti i. Greek pon in, “Barbarians” tihnak sullam tu, mi-voi, mi-phalo, mi-tawntai, minung cazinah teltlaklo tlukin” kodunhnak i, ti i.[3] Ciatihin, hlanlai (Paul te san) sangtu hmasate pawlkom ah a rohngai in buaipui tlanghnak thu i. Sangtu mite Jerusalem ah thurel khamhnak a nai tlang awnghnak heh, Gentel mite (zarhtanlo tute) heh Pathian bia tlang ve manin cosang tuh i sing maw? ti heh thupui ngai in a rel tlang awnghnak i (Nalangte 15:1, 5). Pater in, Gentel mite khai kinmah (Judah mite) bangin Pathian in cosang ve i, tiin, rel i (Nalangte 15:6-9). Barnabas le Paul in khai, Gentel mite lakah ngaihsunurkul a phunphun bawnhnak thute rel kom ve i (Nalangte 15:12). James in khai Gentel mite heh hnaihnokhnak pe tuhlo ising, cosang sawn tuh ising, tiin ti ve i (Nalangte 15:13-19). Efesa 2:13 ai, ‘Ikhalselai’ a tihnak tu, a cungai kin nganzo bangin Judah miphun le Gentel miphun hlaidang dunhnak thu kawk nuamhnak i, ikhalselai, tuntu ciabangin hlaidang dunhnak umnawnlo i, tiin a relhnak i. Minung suahkehhnak sikin, Pathian in a minung ah cosang ilo ai, Jesuh Khrih sanghnak man sawnin Pathian minung cang thilhnak sawn i.
2:14-16 Judah mi le Gentel mite karlak ai hlaidang dunhnak heh Jesuh Khrih thihhnak thawm in siatsuakzo i. Pathian in Israel mite heh a miphun tuhin ril ai, thukham hnak bawn i. Mosi hnenah, “I thu i ngai in, I thupehnak hlun ileisikhaw, laivumah kaimah ai rilhnak i miphun ning cang tuh i, Israel mite reltu, tiin, thupe awng i (Luatsuakhnak 19:5). Mosi hnenah amahte (Israel mite) hlun tuhhnak “thupe” pe awng ai, Israel mite in khai heh Pathian thupe hlun tuhin lungkhim tlang ai thukhamhnak bawnawng i (Luatsuakhnak 24:1-8). Cen, Abraham hnenah, “Nang in khai I thukham heh khoruaitulai hluntu, thukham nemkhohnak tuhin zarhtan tuih” tiin, Pathian le a rilhnak minungte thukhamhnak bawn awng i (Sempanhnak 17:9-10). Thukham Hlun sirhsan in ruat tuh ilesingkhaw, thukham bawnin a rilhnak miphun ian heh Pathian minung i. Ciami thukham bawnhnak songah a tel banlo tu, Gentel mite tu Pathian minung cang thillo i. Ikhalselai, Jesuh Khrih in ciami thukham heh hlun semkhim sio i: Thukham ai ruaihnak dingfelhnak hmuahhmuah khai semkhim in hlun ai, thukham bal manin Pathian thinrawhnak tuar tuhhnak hmuahhmuah khai tuar sio i (Galati 3:13-14). Ciamanin thukham hmuahhmuah heh Jesuh songah khawlkhawm sio ai, a thihhnak in thukham heh semkhim ruai ai bo ruai i. Jesuh in, “Moses dante le prophette ai thuzirhhnak siatsuah tuhin kawi i, tiin i ruat mah ih. Ciamite siatsuah tuhin kawi lo ing, amahte zirhhnak khimruai tuhin kawi sawn ing” tiin, ti i (Matthai 5:17). Cen, Paul in, Galati 3:24 ah, Mosi hnenai pehnak Dan tu Pathian hmaiah midikcang kin cang thil tuhin Jesuh Khrih a hleng hlan song kin khortu i. A rel nuamhnak tu, Jesuh Khrih a hleng fangin Mosi Dan ai hmual heh bo ai, Jesuh amah heh Pathian hnenah kin hlenpuitu thukham thar ah cang i, tiin a rel nuamhnak i. Khrih in Mosi dan heh bo ruai ai, sanghnak a naitu mi zongzong Pathian thawn remhnak ngah i (Rome 10:4). Jesuh Khrih tu Mosi Dan le Thukham Hlun te hmuahhmuah semkhim sio in bawn ai, ciami Mosi Dan le thukham hlun heh tawp ruaihnak, bo ruaihnak thute heh Efesa 2:14-16 songah fiang ruai i.
2:17 Ciatihin Khrih in Pathian thawn a hla dun zemi ning Gentile mite hnenah ituseh, Pathian nongtu deuh ningmah Judah mi hnen ahkhai ituseh, remhnak Thuthangpha ning rel i. A cungah kin larruaizo bangin, Judah mi le Gentel mite karlak ai hlaidang dunhnak thu heh hlanlai Khrihfa pawlkom songah thupui ngai in buaipi hnak i. Ikhalselai, Jesuh Khrih thihhnak le thosalhnak thawm in Pathian le laivum minungte pehzom dun thillehsalhnak lampui bawn i. Hetaai, ‘remhnak’ a tihnak heh phunhnih in rel thil i. Pakhathnak ah (1) Pathian le laivum minung karlak ai remhnak, le pahnihhnak ah (2) Judah mi le Gentel mite karlak ai hlaidang dunhnak um nawnlo hnak remhnak, tiin, phun hnih in ruat pha um i. Ciaheh, Efesa 2:17 songai Paul in, Judah mi le gentel mi hnenai a relhnak, “Remhnak Thuthangpha,” tiin, ruat thil i sing.
2:18 Khrih thawm in, Judah mi ituseh, Gentel mi ituseh, Rauhla pakhat thawm in Pa nai tlang i sing. Judah mi ituseh, Gentel mi ituseh, Jesuh Khrih thihhnak le thosalhnak a sangtu mi zongzong Pathian in amah ai ihnak larruaihnak ah Rauhla tacik khen i (Efesa 1:13). Ciami Rauhla tu pakaht i ai Jesuh Khrih ai Rauhla i. Khrih ruangpum pakhat songah Rauhla pakhat ai Baptisma lang tlang i sing ai kin veksenin ciami Rauhla pakhat khiah ding tlang tuhin bawnhnak i sing, tiin Korin laikuat songah ngan i (1 Korin 12:13). Kin cohnak Rauhla tu Pathian Fa larruaihnak i (Galati 4:6), Pathian heh “i Pa” tiin, a au ruaitu khai ciami Rauhla i (Rome 8:15). Efesa 2:18 songah thupui ngaiin a rel nuamhnak tu, Judah mi ituseh, Gentel mi ituseh, hlaidang dunhnak umlo in Jesuh Khrih sangtu mi zongzong, Khrih Rauhla pakhat thawm in Pathian bia tlang i sing, ti heh fiang ruai i.
2:19 Ciatih manin ning Gentile mite ramdang mi le khuatluang mi i nawn lo i si; Pathian ai miphunte thawn sulkhat kual le Pathian innsang ai songtel zo i si. Efesa 2:17 songai thu rel fianghnak ah kin nganzo bangin, Paul in remhnak thu phuang ing tiin ti i. Ciami remhnak tihnak tu, a nung Pathian biahnak ah, laivum miphun le nunphungte hlaidang dunhnak umnawnlo Jesuh Khrih thihhnak le thosalhnak thawm in hlaidang dunhnak te hmuahhmuah heh boruaizo manin miphun hlaidanghnak umnawnlo remhnak a bawnzohnak thu heh a phuanghnak thuthangpha i. Ciahlaiah, laivum minungte amahte suakhnak manin Pathian ral ah cang khalselai Jesuh Khrih sanghnak songah Rauhla pakhat thawm in Pathian kilkhawlhnak pawlkom pakaht songah amah Pathian biatute i hang i sing, tihnak heh Efesa 2:19 songah fiang ruai i. Pathian innsang ai songtel a ti nuamhnak tu, Jesuh Khrih thihhnak le thosalhnak sanghnak pakhat songah, Rauhla pakhat thawm in, Pathian pakhat bia tlang ising, ti ca i.
2:20 Ning tu, tihnak ponfang sik ilesingkhaw, a tihnaktu, a cung 2:19 songai Pathian innsang songtel: Jesuh Khrih thihhnak le thosalhnak sanghnak songah, Rauhla pakhat thawm in Pathian innsangte, a rel nuamhnak i. Laimi (Zanniat mi) Khrihfate in Efesa 2:20 songai ‘Ningtu’ tihnak kin siar fangin, “Pathian in, ningtu tiin kin ti i” tiin tidun vualvo tuhhnak ilo i. Jesuh Khrih heh Pathian hlathnak i, kin sualhnak manin Thinglamteh vumah thihhnak tuar ai, Pathian huham thawn thihhnak in thosal i, tihnak heh thinlung takin a sangtute ian in pong tuhhnak ponka i. “Nalang le prophette in a ham birhnak vumah sahnak inn i ve zo ai a ning ai lungphumhnak tu Khrih i.” Laivum minungte ai sadehnak Inn relnuamhnak ilo ai, Nalangte le profette ai relhnak sangin a thuzirhhnak a hluntute, pongfang dangin rel ilesingkhaw, Khrihfa pawlkom, a rel nuamhnak i.Nalangte le profette heh tunlai san, Thukham Thar san ah aisu bangte heh Nalangte tiin ko tuh ai, aisu bangte heh profette tiin ko tuh i sing, tiheh ruatpha um i. Thukham Hlun songah profette tu, a tlangpui in rel ilesingkhaw, Pathian in a thu phuang tutuh in rilhnak, amah Pathian canca pongtutuh a rilhnakte heh profet tiin, ko tlangpui i. Profet tihnak tu: (1) Pathian lingfiang ruaihnak reltu, (2) Thuthupte rel fiangtu, le (3) Hmailam thil cang tuhhna thute relciatute heh profet, tiin kohnakte i.[4] Nalangte tihnak pongfang heh Enghlis (NIV le NASB) in, “Apostol” tiin, ngan i. Nalangte tihnak pongfang ai sullam tu, hmunkhat in a dang hmunkhat ah hlat, fehruai tihnak i.[5] Enns in, Nalangte tihnak ponka heh a hmangdan phunhnih in hmang i:[6] (1) A pongfang luangsuakhnak umdan sikin rel tuh ilekhaw, Jesuh in a hnua hlun tuhin a rilhnak, Hnuahlun hlaihnihte heh Nalangte tiin, ko i. (2) Pahnihhnak tu, thuphurtu, thuthantu (messanger), tihnak i ai, Jesuh hnuahluntute rori rel nuamhnak ilo, Jesuh thuthangpha phurtu (or) phuangtu heh Nalangte tiin, ko i.
Efesa 2:20 songai Nalangte le profette in a ham birhnak vumah sahnak inn, Nalangte le profette heh thupui sawnah ruat tuhhnak i sawnlo ai, Jesuh Khrih vumah hamtoh in a reltute, tihnak heh thupui sawn in ruat tuhhnak i. Ciamanin, Pathian innsang, Khrihfa pawlkom, tu Jesuh Khrih thu manin um hamthokhnak pawlkom i.
20:21 Ani tu, tihnak pongfang tu a cungai thu thawn pehzom dunin relhnak ponka i ai, a rel nuamhnak tu, “inn hamtohhnak (foundation) tu Khrih” tiin, a relhnak heh kawkin rel hnak i. Khrih tu, inn pumpuhluk a pomtu i ai Bawipa ai Biakinn thiang ah cangsuak tianin a khangruaitu i. Ciamanin, Pathian innsang (Khrihfa pawlkom) tu Jesuh Khrih thu heh thupuiber ah ruat in umkhawm tlanghnak pawlkom i ai, Jesuh Khrih thu linghnak karzai vivo tuhhnak pawlkom i.
2:22 Amah thawn ning pawlkomhnak thawmin, ning khai amah sangtu midangte thawn Pathian ai Rauhla umhnak tuhin inn ah a sa cih mite i si. Hetaah Paul in, ‘Ning’ tiin a tinuamhnak tu, Pathian thukham songah a telbanlotu, Gentel mite rel nuamhnak i. Ikhalselai, Jesuh Khrih sanghnak thawm in, sangtu midangte hmuahhmuah thawm Pathian Rauhla a cotu, Pathian Rauhla a naitute umkhawm tlanghnak pawlkom songtel i tuhin, a telve tute i si, ti i. Pathian innsang, Khrihfa pawlkom tu Pathian rauhla cotu, Pathian rauhla naitute umkhawm tlanghnak pawlkom i.
[1] Bruce L. Shelley, Church History in Plain Language (5th edition), Marshall Shelley (ed), (Zondervan Academic, 2021), 21-22.
[2] Thukham Hlun songah Pathian in Israel mite zarhtan ruaihnak sullam tu, amah Pathian minung hnikhnaihhnak, amah thawn thukham khoruaihnak in bawn ruaihnak i. Miphun pakhat le pakhat hlaidan dun tuhhnak in zarhtan ruaihnak ilo i.
[3] Saya Khar Thuan, Thukam Thar Simfiangnak: Galati le Efesa, Hre Kio Commentary Series-9, Steven Hre Kio (Editor)., Second printing, (Chin Baptist Union, MBC Press Yangon, 2022), p. 171.
[4] Paul I. Enns, The Moody Handbook of Theology (revised and expanded), Jim Vincent and Allan Sholes (eds), (Moody Publishers, 2014), 284.
[5] Ibid., 283-84
[6] Ibid.